Dit blog in de reeks #hoogbegaafdheid en werk, waar lopen mijn vaak begaafde en sensitieve klanten tegenaan, gaat over #perfectionisme en het risico op een #burnout.
Wat veel genoemd wordt in het onderzoek* van het IHBV als belemmerende factor voor werk is gezondheid. Het gaat dan niet alleen om fysieke zaken, maar bijvoorbeeld ook om arbeidsongeschiktheid, en psychische en psychiatrische klachten. Burn-out, depressiviteit en overspannenheid worden regelmatig genoemd. Ook vaak genoemd zijn bore-out, dingen zijn saai, uitdaging nodig, verveling, gek van onlogische procedures en dergelijke. Een citaat: “Een nieuwe baan geeft nieuwe ellende. Als er structureel niks verandert ga ik niet meer werken. Ik blijf tegen dezelfde dingen aanlopen." In dit blog gaan we in op de overbelasting, de extra gevoeligheid voor een burn-out door perfectionisme.
Je bent extra gevoelig voor een burn-out door perfectionisme en hoge eisen aan jezelf stellen, veel van jezelf 'moeten', altijd klaar moeten staan voor anderen, groot verantwoordelijkheidsgevoel, moeilijk nee kunnen zeggen, sterk afhankelijk zijn van de waardering van anderen. Hoog-sensitiviteit, emoties heftig voelen, prikkelgevoelig. Moeilijk steun kunnen vragen en weinig invloed ervaren op de omgeving en je eigen leven...
”Een negatief doorgeslagen balans is vaak te vinden in té veel...‘moeten’ versus ‘willen’ en 'anderen' versus 'jezelf'. Er ontstaan problemen wanneer de balans doorslaat en de draaglast groter wordt dan de draagkracht. Bijvoorbeeld doordat er in korte tijd veel gebeurt of het heel druk is, waardoor de draaglast zwaarder wordt. Maar het kan ook zijn dat je moe of ziek bent, waardoor je draagkracht vermindert. De eisen die gesteld worden zijn groter dan wat je aankunt of denkt aan te kunnen. Je ervaart stress door de hoeveelheid spanning of druk. Wanneer de stress overeenkomt met wat je aankunt, spreken we van gezonde spanning of gezonde stress. De belasting en de belastbaarheid zijn dan met elkaar in evenwicht.
Uitdaging: Luister naar je lijf en accepteer je klachten, neem de tijd voor jezelf en zet jezelf op de eerste plaats. Vergroot je zelfkennis en onderzoek de oorzaak van de dingen die je moeilijk vindt of van jezelf ‘moet’. Durf grenzen te stellen, zeg nee en stel realistische eisen. Ken je eigen behoeften om weer op te kunnen laden. Leer waar nodig nieuwe vaardigheden en pak je belemmerende gedachten aan. Focus je op dingen die je energie geven en de stress tegengaan, ook als je daar eigenlijk geen puf voor hebt en vraag hulp.
Perfectionisme from the “inside out”
Perfectionisme is mij niet geheel vreemd. Het heeft voor mijn gevoel wel duidelijk twee kanten. Een positieve kant, een gedrevenheid en behoefte om iets echt goed voor elkaar te krijgen. Vol energie en focus je interesses en doelen najagen. De rode draad en het geheel dat ik destijds wilde weergeven in mijn afstudeer onderzoek veroorzaakte bij vlagen voor heel wat frustratie en vermoeidheid, maar het gaf mij ook enorm veel energie. Zeker omdat wat ik in mijn hoofd had, ook echt op papier kreeg.
Wat is daar slecht aan? Het geeft vaak een enorme kick! Daarbij zijn er ook echt onderdelen waar ik niet zo fanatiek in ben. De inhoud en het tempo gaan bij mij vaak ten koste van mijn spelling. Deze vorm van perfectionisme is verbonden met het ontwikkelingspotentieel van een hoogbegaafde en is intrinsiek. Of zoals Lisa Erickson het beschrijft: It moves from the “inside out”. Het hangt ook samen met een vorm van idealisme. Kortom, passie!
Misschien moeten we het dan geen perfectionisme meer noemen? Toch wordt je vanuit die gedrevenheid en het gefrustreerd zijn door het resultaat, perfectionistisch genoemd. Je krijgt dan te horen dat het toch heel erg mooi en goed is en dat je niet zo moeilijk moet doen. Je krijgt te horen dat je de lat veel te hoog legt en te veel van jezelf verwacht. Zo mis je de ondersteuning om op lange termijn wel succes te hebben. Zo mis je de kans om iets te 'leren'. Doorzetten, oefenen, investeren en groeien!
Uitdaging: Leg de lat niet lager, maar ontdek de route om deze doelen te halen en het bewustzijn te ontwikkelen om hierin keuzes te maken. Hoeveel energie gaat het je kosten en is het je dat waard?
Perfectionisme from the “outside in”
Aan de andere kant is er een negatieve vorm van perfectionisme die vooral opduikt in relatie met anderen. Het gevoel wanneer ik een blog plaats of wanneer ik vooral kritisch kijk naar wat ik heb gezegd of geschreven. Mezelf op mijn kop geef en vind dat ik dat toch echt beter had moeten aanpakken, terwijl de andere partij waarschijnlijk niet eens weet waar ik mij druk om maak. Dat ik mij verantwoordelijk voel, wanneer het niet goed gaat met mensen. Ik daar iets aan moet doen. De gevoelens van een ander op mezelf betrek. Eigenlijk is dit een vorm van grootheidswaanzin verpakt in een gevoel van minderwaardigheid. Het is de redenering van het innerlijke kind, dat als het maar perfect is, de problemen van de ander verdwijnen als sneeuw voor de zon met de ultieme beloning: liefde!
Nu is het schrijven van een blog ook meteen een mooi voorbeeld waarbij de twee vormen van perfectionisme ook samen een rol spelen. Ik heb dit blog nadat ik het geplaatst heb al diverse keren aangepast. Een blog geeft een erg klein deel van een grotere werkelijkheid weer. Het geheel is hierin nooit te pakken. Voor mij dus een hele uitdaging om tevreden te zijn. Bij mijn eerste blogs speelde de reactie van anderen veel meer een rol. Na de druk op de knop was er een spanning voor de reacties die er zouden komen of misschien wel niet zouden komen. Het is nieuw, spannend en je geeft jezelf bloot. Ben je zelf tevreden, dan is je vertrouwen een stuk groter en is het publiceren een stuk makkelijker!
Uitdaging: Hoe authentieker we zijn. Hoe meer we onszelf kennen en bij onszelf blijven, vanuit onze waarden en drijfveren leven, hoe meer onze bezigheden zich verschuiven naar activiteiten die echt betekenis hebben, die we echt belangrijk en interessant vinden om te doen. Niet alleen krijgen we een groter gevoel van zingeving, maar we ervaren zo ook meer flow in ons leven.
Perfectionisme, de oplossing voor al uw problemen!
Het tweede type perfectionisme is dus een reactie op de omgeving. Erikson koppelt dit aan ouders die hun kind in de steek laten of verwaarlozen. We ervaren als kind allemaal gevoelens van afwijzing. Vanaf een jaar of twee is dit bijna onvermijdelijk. Denk maar aan jouw reactie wanneer jouw kind met veel bombarie en smerige voetstappen over jouw pas geboende vloer dendert. Het is erg lastig om dan enthousiast te reageren op het verlepte bosje boterbloemen. Als kind voelt dit als een afwijzing, natuurlijk hangt de echte pijn die we allemaal ervaren, niet aan één incident, maar aan een patroon van afwijzing. Om onszelf hiertegen te beschermen zetten we dan onze talenten in. Hier ontstaat het gevoel dat we de liefde van onze ouders moeten ‘verdienen’.
Niet alleen (veeleisende) ouders spelen een rol, ook school, vrienden, pesten, de hele omgeving kan invloed hebben. Veel hoogbegaafde kinderen lopen pas wanneer ze naar school gaan tegen problemen aan, ze ervaren afwijzing vanuit een gevoel anders te zijn, omdat er niet aan hun behoefte wordt voldaan of omdat ze worden gepest. Bij één van mijn volwassen coachees bracht de vraag waarom ze van zichzelf geen fouten mag maken een herinnering naar boven van een leerkracht die haar aan één oor naar een hoek gesleept had, omdat ze een woord verkeerd geschreven had. Eén van mijn jongere klanten kreeg van een docent te horen dat ze altijd al raar was geweest. Als kleuter gestraft worden, terwijl je niet weet wat je fout gedaan hebt. Een zelfgemaakte traktatie die in de prullenbak verdwijnt en een juf die niets zegt. De sporen uit het verleden die een logische reactie in gang gezet hebben op een onveilige situatie.
Deze vorm van perfectionisme kun je ook zien als een vorm van aanpassing. It moves from the “outside in”. Een vorm van perfectionisme die voelbaar is in de vorm van schaamte en schuld. Je niet goed genoeg voelen, alleen de moeite waard zijn als je hard werkt en perfect bent. Perfectie willen bereiken is heel wat anders dan perfect moeten zijn. Je bent bang om fouten te maken als je anderen niet wilt teleurstellen of bang bent voor afwijzing in de vorm van negatieve feedback. De motivatie komt niet vanuit jezelf. Bij de eerste vorm gaat het echt om een verlangen en bij de tweede vorm draait het om angst.
Wanneer je in een omgeving zit die niet echt past, dan zijn er twee opties: Aanpassen of knokken. Beide kunnen uiteindelijk op hetzelfde uitdraaien als wat je doet geen effect heeft, namelijk terugtrekken en opgeven. Er is dan ook een 'verrassende' link tussen perfectionisme en uitstelgedrag. Het perfect uitvoeren van een taak is hoogst onwaarschijnlijk en wordt daarom vermeden en uitgesteld. Uitstelgedrag kan zo ook zichtbaar maken dat je verwachtingen eigenlijk onredelijk zijn. Uitstellen is dan een manier om deze ‘ongezonde’ vorm van perfectionisme tegen te gaan.
Uitstellen, ontlopen en vermijden kan een het gevolg zijn van een opeenstapeling van teleurstellingen. Uitstelgedrag kun je zien als signaal, een teken dat er misschien iets meer speelt. Zijn je verwachtingen realistisch? Speelt er misschien angst voor de verwachtingen die je hiermee wekt? Angst voor de afwijzing van anderen? Angst voor teleurstelling? Het zal toch wel weer niet goed genoeg zijn, toch wel weer fout lopen!
Uitdaging: Bij de extrinsieke vorm van perfectionisme is het belangrijk dat je weer meer van binnenuit gaat leven. De gevoelens van een ander ook bij een ander kunt laten bestaan. Je verantwoordelijk voelt voor je eigen geluk. Meer inzicht krijgt in de patronen die je belemmeren en de kracht van je perfectionisme weer positief laat stromen! Het authentieke talent dat juist energie geeft en je tot grote hoogte kan brengen.
Meer lezen over Perfectionisme, Burn-Out of Faalangst
Tips voor uitstelgedrag zijn hier te lezen.
De ZelfKennisMethode (ZKM) geeft je meer inzicht in je talenten en valkuilen.
Lees hier meer over een compacte online sessie of maak een afspraak voor een gratis kennismakingsgesprek.
Bron: Erickson, L. (2011). Perfectionisme. From the inside out or the outside in? Te lezen op talentdevelop.com
*Onderzoek: Heel slim en toch zonder werk. Hoe kan dat? Rapport van het onderzoek naar hoogbegaafde volwassenen zonder werk. Bruno Emans, Erik Visscher, Noks Nauta van 4 januari 2017. Rapport-Hoogbegaafde-Volwassenen-Zonder-Werk-v1.00.pdf
Online programma's
Download de 'Spaces' app van Wix en meld je aan bij “Talenteer Jezelf”. Zo blijf je op de hoogte en heb je makkelijk toegang tot de online programma's. Je kunt de online challenges ook op de website vinden.