"Je moet gewoon harder werken!"
Was het maar zo eenvoudig om leerlingen en studenten weer in beweging te krijgen. Als er naar faalangst en leerproblemen gekeken is, en er studievaardigheden aangeboden zijn zonder veel effect, dan wordt vaak de stempel 'lui' opgeplakt.
Prestatie wordt gezien als kwaliteit van het individu, gebrek daaraan is dus een tekortkoming van de student zelf. In de meeste gevallen is dat niet waar. De mogelijkheid om te kunnen presteren is contextgebonden. Problemen ontstaan bijna altijd in verbinding met de ander. De verwachtingen van de omgeving. De feedback op de cijfers, pesten, vriendschappen of gebrek daaraan. Het heeft een enorme invloed op het vertrouwen in eigen kunnen. Vaak is er een lange voorgeschiedenis waarin jongeren sterk onder druk staan.
Hoewel we vaak wel praten over motivatie vanuit de definitie van drijfveer, de innerlijke drang om te handelen, benaderen we jongeren vooral vanuit het gedrag dat ze vertonen. De aanpak van het gedrag alleen zal meestal geen oplossing bieden. Het is belangrijk om op zoek te gaan naar de onderliggende redenen, zie het gedrag vooral als signaal en aanleiding om nieuwsgierig en geïnteresseerd op onderzoek uit te gaan.
Motivatie als proces
Het proces dat innerlijke motivatie en gedrag met elkaar verbindt speelt zich af op diverse niveaus. Ik heb geen zin in school, maar ik wil wel mijn diploma halen, bevat een tegenstrijdigheid waarin je ziet dat het doel niet altijd voldoende is om in beweging te komen. De Waarderingstheorie van prof. dr. H.J.M. Hermans veronderstelt dat de dynamiek in sterke mate wordt bepaald door de grondmotieven Z en A. De strijd tussen de verschillende gevoelens bepaalt het gedrag dat prestatie al dan niet mogelijk maakt. Deze 'strijd' komt naar boven in het verhaal en de uitspraken over het eigen kunnen, de aanpak, de doelen en overtuigingen en tegenstellingen.
Iedereen wil leren en zelf richting geven, een probleem aanpakken en daar een trots gevoel over hebben. Essentieel daarbij is dat de persoon daar zelf de controle in heeft; autonomie als basis voor de ontwikkeling van het gevoel van competentie. Het Z-motief - het motief van Zelfbevestiging speelt hierbij een sleutelrol.
De motivatieladder
In de motivatieladder zie je factoren die een rol spelen om tot een prestatie te komen. Wanneer er maar beperkt naar oplossingen gezocht wordt, zal er geen positieve verandering plaatsvinden. Alle lagen zijn belangrijk om tot een prestatie te komen. Weten wat je wil of wat voor jou belangrijk is, kan worden belemmerd door negatieve ervaringen, gebrek aan aansluiting of gebrek aan zelfkennis. Motivatie is hiërarchisch gelaagd.
Het ontdekken van je eigen identiteit is erg belangrijk in de levensfase waarin je als middelbare scholier zit. Jongeren die hun hoogbegaafdheid pas laat ontdekken of ontkennen kunnen op dit punt vastlopen. Het is een belangrijk onderdeel van hun identiteit met de bijbehorende intensiteit, gevoeligheden en gedrevenheid. Persoonlijke tegenslagen zullen dat nog versterken. Motivatie is ontwikkelingsgebonden. Motivatieproblemen zijn nooit alleen in het heden geworteld, maar in het hele levensverhaal.
Drijfveren staan ook voor innerlijke motivatie. Ondermijnende beloningen en ongewenste controle kunnen negatieve invloed hebben op de innerlijke motivatie. Het gevoel geen invloed te hebben op je eigen leven en afhankelijkheid of zelf geen verantwoordelijkheid accepteren en geen offers willen brengen voor de toekomst. Een externe locus of control en rechtvaardigheidsgevoel. Een negatief zelfbeeld, sociale druk, kritische instelling, perfectionisme, faalangst en fixed-mindset veroorzaken weer belemmerende overtuigingen. Dat stemmetje in je hoofd dat je steeds wijsmaakt dat je het toch niet kunt.
Bij de laag van het gedrag komen naast de werkhouding ook de studievaardigheden aan bod. Deze kunnen een belemmerende werking hebben: een verkeerde aanpak, gebrek aan discipline en doorzettingsvermogen, verstorende verslavingen, verminderde executieve vaardigheden, uitstelgedrag, problemen met samenwerken en zelfstandig werken.
Ben je dan tot de prestatie gekomen, krijg je te maken met (negatieve) feedback: te hoge/te lage eisen, stress, piekeren en slechte cijfers. Hoe je hier mee om kunt gaan, heeft ook sterk te maken met de lagen daaronder. Elke laag staat steeds in verbinding met de sociale omgeving. De verbinding met een leerkracht of de mening van je ouders. Motivatie is op alle lagen verweven met de context van het sociale netwerk (familie, school, vrienden). Terugkoppeling van de aanpak naar het netwerk kan een deel zijn van de procesbevordering.
“Motivatie is als een vuur van binnenuit. Als iemand anders dat vuur onder jou probeert op te stoken, dan is de kans groot dat het maar kort zal branden.”
- Stephen R. Covey –
Een ZKM-motivatieonderzoek is een zeer effectief en fijn middel voor studenten om hun motieven te onderzoeken. Het biedt hen de inzichten om de innerlijke bronnen aan te boren en in te zetten om opnieuw tot prestaties te kunnen komen. Dit herstelt het geloof in eigen kunnen dat nodig is om een toekomst op te bouwen.
Het zelfonderzoek geeft informatie over:
de motivatie en beleving van slechte cijfers en rapporten door de student
inzet, zelfcontrole, doorzettingsvermogen, afleidingen en studievaardigheden bij het maken van opdrachten/huiswerk
overtuigingen zoals “Het heeft toch geen zin om te werken”, “Ik moet naar school van mijn ouders”, “Ik ben gewoon niet zo slim”, etc.
belemmeringen zoals: faalangst, niveau, concentratieproblemen en invloed van problemen. 'Ik moet presteren", "ik mag niet luieren", etc.
de relatie tot de omgeving: vrienden (sociaal netwerk) en school. (Vindt de student de opleiding leuk, voelt de student zich gesteund door docenten en mentor)
relatie tot de ouders: ervaart de student de betrokkenheid van ouders als ondersteunend of té controlerend en vraagt de student zelf om hulp.
Interesse in het onderwerp? Volg dan de blogs in de reeks #motivatie.
Je kunt het complete onderzoek naar motivatieproblemen lezen in het ledengedeelte in de map; Motivatie.
Bron: J. J. Louwe en J. F. Nauta (Red.) Zelfonderzoek met kinderen en jongeren. Een relationele methodiek Utrecht: Uitgeverij Agiel, 2006, Artikel “Ik wil het wel, maar ik doe het niet!” H. Kaegi, Q. Kruijt en J. de Leeuw
Online programma's
Download de 'Spaces' app van Wix en meld je aan bij “Talenteer Jezelf”. Zo blijf je op de hoogte en heb je makkelijk toegang tot de online programma's. Je kunt de online challenges ook op de website vinden.